Żydzi w Dębicy

Teksty – na podstawie informacji zebranych na stronie Wirtualny Sztetl oraz badań własnych – opracował Ireneusz Socha.

• Historia
• Mapy
• Sefer Dembic
• Znane postacie
• Dębickie rodziny
• Cmentarz
• Synagoga nowomiejska
• Miejsce pamięci w lesie Wolica
• Ofiary Zagłady: Lista w Archiwum Państwowym w Rzeszowie | Lista w Sefer Dembic

Historia

Dębica stała się miastem monokulturowym dopiero po II wojnie światowej. W jej kilkusetletnich dziejach istotną rolę odegrali Żydzi, którzy w rzeczywisty sposób podnieśli miasto z upadku i mieli duży wpływ na jego rozwój cywilizacyjny. Nie zmienią tego żadne reinterpretacje historyczne. Dziś, kiedy znamy i rozumiemy rozmiar tragedii związanej z eksterminacją miejscowej społeczności żydowskiej, jesteśmy zobowiązani, aby przypominać o Ich życiu i śmierci.

Mimo iż przywilej lokacyjny Dębicy pochodzi z 1358 roku, to do faktycznego założenia miasta doszło czternaście lat później. Jako miasto prywatne, przechodziła z rąk do rąk – począwszy od Gryfitów, przez średnią szlachtę, aż po Radziwiłłów. Zaczęła się rozwijać, mając przywileje targowe i jarmarczne oraz korzystne położenie na szlakach handlowych. Wzrost zatrzymały niszczycielskie najazdy, w wyniku których miasto zaczęło podupadać i wyludniać się. 

Pierwsza wzmianka o Żydach w Dębicy pojawiła się w umowie z 1471 roku, w myśl której Żydzi i przedstawiciele innych wyznań mieli być zwolnieni z dziesięciny. Znaczyłoby to, że już w XV wieku miasto zamieszkiwała niewielka społeczność żydowska. Przypuszcza się jednak, że pierwszy kahał dębicki założyli Żydzi z pobliskiego Pilzna. Zmuszono ich do opuszczenia swojego miasta w 1577 roku, a w 1635 roku pozbawiono ich prawa do prowadzenia handlu na jego terenie. 

Po 1660 roku schronienie w grodzie nad Wisłoką znaleźli również żydowscy wygnańcy z innych miast i miejscowości, między innymi z Tarnowa, Lipin, Straszęcina i Ropczyc. W krótkim czasie pracowici Żydzi powstrzymali upadek Dębicy. Dzięki ich gospodarności, miasto zaczęło się rozwijać ludnościowo i materialnie. W konsekwencji tego gwałtownego rozwoju pod koniec XVII wieku właściciele założyli nową, osobną dzielnicę Dębicy. Centrum „nowego miasta” stanowił dzisiejszy rynek, podczas gdy życie w „starym mieście” koncentrowało się wokół średniowiecznego rynku, czyli obecnego Placu Gryfitów. 

Dzielnice miały dwóch oddzielnych burmistrzów, nad którymi stał jeden wójt reprezentujący miasto przed zmieniającymi się często właścicielami. Naturalną granicą – biegnącą pomiędzy dzielnicami – był potok Dębica dziś zwany Gawrzyłowskim. W roku 1712 przewodniczącym gminy żydowskiej w Starej Dębicy był reb Herszel, zaś jego odpowiednikiem w Nowej Dębicy był reb Lewi syn Icchaka. 

Najstarszymi dokumentami potwierdzającymi istnienie gminy żydowskiej w Dębicy są: rejestr poborowy z 1676 roku, w którym pojawia się wzmianka o dwóch Żydach mieszkających na terenie dóbr Jacka Winiarskiego, a także statut lokalnego cechu rzeźniczego z roku 1690, wyszczególniający przepisy związane z żydowskim ubojem rytualnym.  

Z owego czasu pochodzi spis dębickich Żydów. W Starej Dębicy właścicielami niezabudowanych działek byli Micel i Juda, a nieruchomości – Kielman. W rynku Nowej Dębicy znajdowały się domy Lewka Lubeckiego, Eliasza Szai, Lewka Ropczyckiego, Ejzyka Pilzneńskiego, Szlomy Straszęckiego, Józefa Jakubowicza, Efraima Korzennika, Szmai Doktorowicza, Szmula Bafii, Icka Czapnika, Dawida Turczyna, Efraima Buchy, Mośka Lipińskiego i Lejzora Krawca. Sporą cześć żydowskiej społeczności stanowiła biedota, bo aż pięćdziesiąt jeden osób. 

Według spisu przeprowadzonego w roku 1764, w Dębicy mieszkało dziewięćset jedenastu Żydów, w tym stu trzydziestu pięciu żywicieli rodzin. Trzydziestu trzech trudniło się rzemiosłem, w tym detalista, trzech kapeluszników, powroźnik, siedmiu krawców, złotnik, pięciu piekarzy, siedmiu rzeźników, grawer, balwierz, klezmer, czterech mełamedów i kantor.

Żydzi trudnili się głównie pośrednictwem w handlu nieruchomościami, udzielaniem pożyczek i rzemiosłem. Prowadzili również gorzelnie, browary i gospody. Właściciele miasta, doceniając ich wkład w rozwój Dębicy, zwalniali ich od podatków, jak na przykład Majera Lejbowicza.

W XIX stuleciu najbogatsi kupcy – Kotz, Leibel, Leiter i Rubinowicz – stali się inicjatorami rozwoju przemysłu. W 1878 r. Jakub Taub otworzył fabrykę wyrobów powroźniczych i mat trzcinowych, w której zatrudniał czternaście osób. Mendel Lejb założył fabrykę obuwia, zaś Natan Grünspan – fabrykę taczek, kół i wozów. Natan Eisen prowadził warsztat ślusarski, fabrykę maszyn i odlewnię żelaza. Wśród dwudziestu dwóch rzemieślników żydowskich znaleźli się rzeźnicy, piekarze, krawcy, blacharze, mydlarze i cyrulicy. W mieście działało osiemdziesięciu żydowskich handlarzy, w tym rodziny Gewürzów i Rechtów, które zajmowały się sprzedażą od pokoleń. Żydzi chętnie prowadzili restauracje i zajazdy, korzystając z obecności żołnierzy austriackich. W Dębicy funkcjonowały trzy koszerne jadłodajnie i zaczął działalność hotel Salomona Bornsteina oraz kawiarnia Izaaka Habera. Dębiczan leczył doktor Samuel Grosser, a Jonasz Geschwind prowadził kantor wymiany walut i udzielał krótkoterminowych pożyczek. 

W roku 1880 Dębicę zamieszkiwało około dwa tysiące czterystu Żydów, co stanowiło ponad siedemdziesiąt procent całej populacji miasta. Społeczność żydowska nadawała ton życiu Dębicy we wszystkich jego przejawach. Dzięki dębickim Żydom, miasto miało szansę na rozwój cywilizacyjny. Konsekwencją tych przemian była między innymi przyspieszona asymilacja bogatszej warstwy społeczności żydowskiej i wzrost jej świadomości społecznej. Powstawały pierwsze fundacje dobroczynne – Racheli Kannerowej w 1881 roku i Marii Gewürzowej w roku 1893. Wykształceni i otwarci na świat przedstawiciele lokalnej elity żydowskiej chcieli działać na rzecz swojego środowiska i pozytywnie wpływać na jego rozwój poprzez piastowane stanowiska w służbie publicznej. W historii miasta chwalebnie zapisali się urzędnicy pochodzenia żydowskiego, jak na przykład naczelnik poczty Aleksander Morbitzer, aptekarz Maurycy Goldfluss, geometra miejski Izaak Ostern i kartograf miejski Israel Widerspan. Dobrze wspominano również starszego cechu Naftalego Eisena oraz hotelarza i restauratora Abrahama Goldmana, który piastował stanowisko przewodniczącego dębickiej gminy żydowskiej do wybuchu II wojny światowej. Najciekawszym przykładem ówczesnego aktywizmu była założona w roku 1907 kobieca organizacja syjonistyczna Debora.

Pod koniec XIX wieku w mieście działały: młyn i tartak o napędzie parowym Lazara Perlsteina, młyn Jakuba Leichtera, wytwórnia wyrobów betonowych Wolfa Adera, Pinkasa Widerspana i spółki, piekarnia Hersza Herszlaga, rzeźnia Abrahama Schönfelda, wytwórnie wody sodowej Zeliga Goldfarba i Icchaka Silbermana, drukarnia ręczna Izraela Hausera, warsztat szklarski Mendla Grünhuta, warsztaty blacharskie Majera Flamma i Chaima Jakuba Semmela, warsztat kotlarski Samuela Izraela, pracownia mosiężnicza Majera Zweiga, warsztaty zegarmistrzowskie Chaima Ferzigera oraz Berla Siedliskera, warsztat koszykarski Abrahama Pressera, pracownie garbarskie Mojżesza Löwe i Berla Frühmanna, warsztat szczotkarski Michla Frühmanna, warsztat kaletniczy Arona Daara, warsztat powroźniczy Mojżesza Aszera, zakłady krawieckie Salomona Bergera, Salomona Daara, Izaaka Hermana, Samuela Steinhausa i Chaskiela Sztorca, a także warsztat szewski Samuela Semmela.

W drugiej połowie XIX wieku miasto stało się jednym z „ropczyckich” ośrodków chasydzkich. Osoby sprawujące funkcje rabinów kahalnych należały do chasydów związanych z dworem cadyka z rodu Horowitzów. Dynastia panująca w Dębicy wywodziła się z linii dzikowskiej, założonej przez Eliezera – syna cadyka Naftalego z Ropczyc. Na stanowisko rabina wybrano Rubena Horowitza – wnuka reb Naftalego. Po nim stanowisko rabina miasta objęli synowie Rubena – Alter Jeszaja Horowitz, a następnie Szmuel Horowitz. Ostatnim cadykiem dębickim z tej linii był syn Szmuela – Cwi Hirsz Elimelech Horowitz. Życie społeczności żydowskiej w dużej mierze było skoncentrowane na tradycyjnym wychowaniu. Na początku XX wieku na czterystu sześciu uczniów miejskiego gimnazjum było jedynie dwudziestu siedmiu Żydów. Od 1870 roku kahał zarządzał dwiema synagogami, cmentarzem, szkołą i trzema bractwami.

Końcem dziewiętnastego stulecia we władzach lokalnych zaczęło pracować więcej Żydów. Mendel Mahler był pierwszym żydowskim kasjerem urzędu miasta. Zastępcą burmistrza został Lazar Perlstein, a kontrolerem finansowym – Mojżesz Dawid. W 1894 roku zastępcą burmistrza został Jonasz Geschwind, ówczesny przewodniczący gminy żydowskiej w Dębicy,  w 1904 roku  – dr Zygmunt Fischler, a pięć lat później funkcję tę objął Chaim Mahler. Radni chrześcijańscy tworzyli Radę Gminy Chrześcijańskiej na czele z burmistrzem, Żydzi zaś Radę Gminy Izraelickiej pod zwierzchnictwem wiceburmistrza. 

Inteligencję żydowską tworzyło przed wszystkim środowisko prawnicze. W 1910 roku adwokatami byli między innymi: Sydon Friedberg, Eliasz Goldfluss i Salomon Fischler, w cztery lata później kancelarię otworzył Dawid Tewil Herzig. W Dębicy otwierali swoje gabinety także żydowscy lekarze oraz aptekarz Pinkas Goldfluss. W mieście istniał cheder, w którym pracował jeden mełamed.

W ostatnich wyborach do władz gminy żydowskiej przed wybuchem pierwszej wojny światowej zostali wybrani: Mendel Mahler – przewodniczący i Izrael Sztorch – zastępca oraz członkowie zarządu: Jakow Taub, Jonasz Geschwind, Hersz Schuldenfrei, Jakow Lische, Chaim Alster, Mosze Sommer i Abraham Kosz. Sekretarzem gminy został Jehuda Tewel. Opłacanym przez gminę nauczycielem religii mojżeszowej w szkole publicznej został Mosze Wallach.

Pierwsze wybory samorządowe w Dębicy – po odzyskaniu przez Polskę niepodległości – odbyły się w 1921 roku. Burmistrzem został działacz chłopski Michał Knot, a jego zastępcą żydowski aptekarz Maurycy Goldfluss. Znaczącą rolę zaczęli odgrywać syjoniści, którzy pięć lat później zdobyli cztery miejsca w radzie miejskiej.

Pod koniec lat dwudziestych w łonie rady miejskiej zaczął rysować się konflikt pomiędzy zwolennikami burmistrza, wspieranego przez radnych żydowskich, a chrześcijanami. W wyborach w 1932 roku nieznacznie zwyciężyło stronnictwo burmistrza. Zwycięstwo to zawdzięczał poparciu społeczności żydowskiej oraz tak zwanej „klice klerykalno-żydowskiej”, którą tworzyli: proboszcz, dziekan, dyrektor gimnazjum, naczelnik stacji kolejowej, Szymon Grünspan oraz bracia Izrael i Pinkas Laufbahnowie. W kolejnych wyborach Żydzi zachowali trzydzieści procent miejsc w radzie miejskiej.

W okresie II Rzeczpospolitej w Dębicy kilkakrotnie dokonywano wyborów do władz kahalnych. W pierwszych zwyciężyli syjoniści, którzy zyskali aż osiem mandatów w dziesięcioosobowej radzie. Ortodoksi otrzymali tylko dwa mandaty. We władzach kahału dębickiego zasiadali między innymi Abraham Goldman, Hersz Taub oraz Joachim Sommer.

W roku 1928, kontynuując działalność dobroczynną swoich poprzedniczek z końca dziewiętnastego stulecia, Recha Sandhausowa powołała do istnienia w Dębicy sierociniec żydowski. Jak podaje Sefer Dembic, instytucja działała pod nadzorem specjalnie powołanej do tego celu rady. Jej przewodniczącą była założycielka, sekretarzem generalnym – Baruch Schneps, a jego asystentem – Cwi Hersz Taub. Dębicka organizacja była powiązana z centralą mieszczącą się w Krakowie, skąd czerpała dużą część funduszy w formie comiesięcznych dotacji. Jako że liczba sierot nie była znaczna, organizacja zajmowała się również dziećmi z biednych rodzin, które otrzymywały wsparcie materialne i pomoc szkolną. Początkowo instytucja działała w wynajmowanym budynku, gdzie dzieci uczyły się i bawiły po powrocie ze szkoły, i gdzie również dostawały obiad. Około roku 1935 rada podjęła decyzję o nabyciu działki znajdującej się dziś przy ulicy Świętosława 24 oraz o wzniesieniu na niej budynku mieszczącego między innymi salę lekcyjną, kuchnię i sypialnie. W obiekcie realizowano ambitny program zajęć – tak, aby wychowankowie wracali do domów jedynie na nocny wypoczynek. W czasie wakacji dzieci przebywały w sierocińcu pod nadzorem guwernantki i wychowawców, którzy udzielali im korepetycji w zakresie przedmiotów nauczanych w polskiej szkole publicznej, jak również z czytania i pisania w języku jidysz. W ostatnim okresie działalności, w dębickim sierocińcu zajmowano się grupą około pięćdziesięciu wychowanków.

***

Wkraczając do Dębicy w piątek 8 września 1939 roku, Niemcy zamordowali trzech Żydów i podpalili synagogę nowomiejską. W tym czasie w mieście mieszkało około dwa tysiące dziewięćset osób pochodzenia żydowskiego. Na początku okupacji pozwolono im jeszcze prowadzić działalność handlową, jednak równocześnie wprowadzano zarządzenia antyżydowskie, obejmujące konfiskatę znacznej części ruchomego majątku, przymusowe roboty i zakaz przebywania w miejscach publicznych. Ponadto, konsekwentnie zamykano firmy i organizacje żydowskie oraz konfiskowano ich majątek. 

W listopadzie 1939 roku utworzono radę żydowską pod przewodnictwem Tobiasza Zuckera. Rada była odpowiedzialna za codzienne wyznaczanie ludzi do pracy przymusowej. Musiała zajmować się także ściąganiem środków na opłacanie kontrybucji. 

Wiosną 1940 roku zarządzono spis ludności, aby zarejestrować Żydów zdolnych do pracy. Żydzi, którzy trafiali do prac przymusowych, byli bici i poniżani publicznie. W czerwcu grupa żydowskich mężczyzn została wysłana do obozu pracy przymusowej w Pustkowie. Rada żydowska musiała zapewnić pracującym Żydom żywność i koce. Dzięki łapówkom, udało się uzyskać zgodę na powrót niektórych z nich do Dębicy. Za sprawą Żydowskiego Komitetu Opiekuńczego Powiatowego, w Dębicy zaczęła funkcjonować Żydowska Samopomoc Społeczna. Na terenie miasta działała również tajna jesziwa, w której naukę prowadził Izrael Lejb Frankel. W owym czasie na stanowisku przewodniczącego rady żydowskiej zaszła zmiana: nie dość gorliwie wykonującego swoje obowiązki Zuckera zastąpił Józef Taub. Uruchomiono kuchnię ludową, która rozdawała najbiedniejszym ciepłe posiłki. Oprócz tego działał Joint, który wraz z radą udzielał Żydom pomocy finansowej, medycznej, sanitarnej i rzeczowej. Pomocą objęto również ponad sześciuset przesiedleńców żydowskich z innych miast, głównie z Krakowa. Jednak działania te okazały się niewystarczające, szczególnie na terenie obozu w Pustkowie.

Na początku 1941 roku utworzono tak zwaną „żydowską dzielnicę mieszkaniową”. Mieściła się na obszarze wyznaczonym ulicami Żeromskiego, Żuławskiego, Piekarską, Kościuszki i Głowackiego. W pierwszych miesiącach przesiedlono tam dwa tysiące dwustu dębickich Żydów. Nie wszyscy mogli pomieścić się w istniejących domach. Aby mieć dach nad głową, wielu było zmuszonych wybudować sobie drewniane baraki. W każdym pomieszczeniu mieszkało po kilka rodzin. Sytuacja Żydów znacznie się pogorszyła. Niemcy nadal konfiskowali żydowską własność i domagali się coraz większych kontrybucji. Pod kierownictwem Rózi Glikman powołano Koło Kobiet, które zajęło się przede wszystkim dożywianiem dzieci żydowskich. Według sprawozdania Żydowskiej Samopomocy Społecznej, w sierpniu 1941 roku Żydzi otrzymywali siedemdziesiąt dekagramów chleba oraz pięć dekagramów cukru i dwa jajka na osobę tygodniowo. W mieście przebywało wtedy dwa tysiące siedemset dziewięciu Żydów oraz dodatkowo tysiąc dwustu w obozie w Pustkowie. Pomocą społeczną objęto tysiąc sześćset osób. Sześciuset najbiedniejszych korzystało z kuchni ludowej.

Latem 1942 roku dzielnica żydowska została ogrodzona drutem kolczastym. Na opuszczenie obszaru trzeba było mieć specjalne pozwolenie. Żydów przyłapanych na szmuglowaniu żywności rozstrzeliwano na cmentarzu żydowskim. Do getta zaczęto przesiedlać Żydów z Radomyśla Wielkiego, Ropczyc, Sędziszowa Małopolskiego, Pilzna, Baranowa Sandomierskiego, Rozwadowa i Tarnobrzega. W przeludnionym getcie dębickim Niemcy zgromadzili około dwanaście tysięcy Żydów. Warunki sanitarne drastycznie się pogorszyły, szerzyły się choroby i głód. 

W dniach od 21 do 25 lipca 1942 roku przeprowadzono pierwszą dużą „akcję wysiedleńczą”, czyli eksterminację ludności żydowskiej. Osoby, którym gestapo podbiło i zwróciło pozwolenia na pracę, wracały do getta wraz z rodzinami. Osoby, którym nie oddano pozwoleń – czyli ci, którzy ukończyli czterdzieści lat, jak również ci, którym gestapowska komisja nie uznała miejsca zatrudnienia – zostały zaprowadzone na tak zwaną „księżą łąkę”. Tam czekali przez cały dzień na ostateczną decyzję. Niemcy wybrali spośród zgromadzonych grupę, którą ciężarówkami przewieziono w miejsce masowej egzekucji w lesie Wolica, gdzie rozstrzelano około sześćset osób. Równocześnie, co najmniej trzy tysiące Żydów, spośród pozostałych na „księżej łące”, wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu, a mniejszą, wyselekcjonowaną grupę przewieziono do obozów pracy przymusowej w Pustkowie i w Rzeszowie. Na miejsce zamordowanych przywieziono kolejnych Żydów, między innymi z Pilzna. I tym razem dokonano szybkiej selekcji, wywożąc następną grupę do Bełżca.

Kolejna „akcja wysiedleńcza” na dużą skalę miała miejsce w dniach od 15 do 16 grudnia 1942 roku. Niemcy postanowili zlikwidować getto, pozostawiając na miejscu jedynie pracowników parowozowni. Wielu Żydów starało się tam dostać, przekupując radę żydowską, jednak zostali wywiezieni do Bełżca. Ci, którzy próbowali ucieczki, byli rozstrzeliwani na miejscu. W obozie pracy pozostało około 1600 osób. Tych, którzy przebywali tam nielegalnie, rozstrzeliwano.

Ostateczna likwidacja getta w Dębicy nastąpiła w kwietniu 1943 roku. Na początku owego roku na „księżej łące” zamordowano dalszych dwudziestu Żydów zatrudnionych w parowozowni. Kilkudziesięciu Żydów zatrudnionych przez Niemców do prac porządkowych zostało w lutym 1944 roku przeniesionych do obozu w Rzeszowie. Część pracowników parowozowni przewieziono do obozu pracy w Płaszowie. 

Wojnę przeżyło pięćdziesięciu jeden dębickich Żydów.

Mapy

Austriacka mapa katastralna Dębicy z 1849 roku.
Źródło: Gesher Galicia | Archiwum Państwowe w Przemyślu.

Austriacka mapa katastralna Dębicy z roku 1852.
Źródło: Gesher Galicia | Archiwum Państwowe w Przemyślu.

Miejsca związane z żydowską społecznością Dębicy.
Opracowanie mapy: Ireneusz Socha.

Obszar, gdzie mieściło się getto w Dębicy.
Opracowanie mapy: Ireneusz Socha

Sefer Dembic

Jak pisze Monika Adamczyk-Garbowska, księgi pamięci – poświęcone zniszczonym w wyniku Zagłady żydowskim społecznościom miast i miasteczek dawnej Polski – powstawały w latach powojennych z inicjatywy poszczególnych ziomkostw, działających zarówno w Izraelu, jak i różnych krajach żydowskiej diaspory. Pisane są w językach jidysz i hebrajskim (niektóre mają dwie wersje językowe, ale większość zawiera fragmenty w obu językach), czasami zawierają spis treści lub krótkie streszczenie w języku angielskim. Zwykle w tytule tych ksiąg znajduje się nazwa miasta czy miasteczka oraz słowa ickor-buch (księga pamięci), pinkas (kronika), sefer (księga) czy sefer zikaron (księga pamięci). Niektóre ukazały się niedługo po wojnie, inne dopiero w latach siedemdziesiątych. Ich objętość jest różna: od dwustu do ponad tysiąca stron. Niektóre miasta i miasteczka mają więcej niż jedną księgę. Większość z nich ułożona jest według podobnego schematu. Na początku znajduje się artykuł zawierający zarys dziejów danej miejscowości, następnie teksty omawiające szczegółowo życie religijne, gospodarcze, społeczne, polityczne i kulturalne, przeróżne organizacje, zrzeszenia i ugrupowania działające na tym terenie. Kolejna część poświęcona jest często konkretnym ulicom, budowlom i innym szczegółom topograficznym, a także ważniejszym lub szczególnie barwnym postaciom. Ważną część księgi stanowią relacje dotyczące Zagłady, wspomnienia o zamordowanych i świadectwa spisane przez ocalałych. Na końcu znajdujemy nekrologi poświęcone poszczególnym mieszkańcom, nierzadko całym rodzinom. W wielu księgach pamięci nie brakuje twórczości literackiej, często amatorskiej, ale także wyższego lotu, fragmentów prozy i utworów poetyckich poświęconych danemu miastu czy miasteczku. Bardzo ważny element stanowi ikonografia – plany, zdjęcia, reprodukcje obrazów i dokumentów. Wiele wspomnień, zwłaszcza tych pisanych na gorąco, cechuje duży ładunek emocjonalny, czasami także brak obiektywizmu. Mimo to stanowią cenny materiał dla historyka i badacza kultury.

Oryginalne wydanie Sefer Dembic zostało opublikowane przez Ziomkostwo Dębicy w Izraelu w roku 1960. Jej redaktorem był urodzony w Dębicy izraelski dziennikarz i literat Daniel Leibel. Oryginalna księga liczy dwieście cztery ponumerowane dwukolumnowe strony i składa się ze wstępu, wprowadzenia, dziesięciu rozdziałów oraz kończącego księgę spisu dębickich ofiar Zagłady. Księgę wydano w językach jidysz i hebrajskim. W roku 1999 na stronie JewishGen zaczęły się pojawiać tłumaczenia wybranych rozdziałów księgi na język angielski. W roku 2004 Ireneusz Socha zaczął tłumaczyć je na język polski. Pierwsze wydanie książkowe w języku polskim zostało opublikowane w roku 2014. W roku 2021 wydano drugą poprawioną edycję księgi pod tytułem Sefer Dembic – księga pamięci żydowskiej społeczności Dębicy (Wydawnictwo Willa Wiluszówka). Więcej informacji o nowym wydaniu można znaleźć na fanpejdżu księgi: https://www.facebook.com/seferdembic

Księgę można zamówić pisząc pod adresem email: is@dembitzer.pl

Znane postacie

Znane osoby urodzone w Dębicy lub związane z miastem

Inon Barnatan (1979) – izraelski pianista. Urodził się w Tel Awiwie. Syn Michaela Barnatana, wnuk Jehudy Grünspana, prawnuk Natana Grünspana. Studiował u Victora Derevianko, Marii Curcio i Christophera Eltona w Królewskiej Akademii Muzycznej w Londynie. Często wykonuje utwory współczesnych kompozytorów, takich jak George Crumb, George Benjamin, Kaija Saariaho i Judith Weir. Regularnie występuje z wiolonczelistką Alisą Weilerstein. W 2014 roku został pierwszym Artist-in-Association w Filharmonii Nowojorskiej. The New York Times wymienił jego album Darknesse Visible jako jedno z najlepszych nagrań muzyki klasycznej 2012 roku. Barnatan otrzymał wiele nagród, w tym Avery Fisher Career Grant oraz Andrew Wolf Memorial Award. Strona artysty. (Wikipedia)

Naftali Eisen (1861-1941) – urodził się w Tarnowie, ale mieszkał i działał w Dębicy. Ślusarz, właściciel zakładów ślusarskich i odlewni żelaza, producent maszyn, cechmistrz ślusarski w latach 1935–1939, prezes stowarzyszenia dobroczynnego Gemilut Chasadim. Zginął w czasie Zagłady razem z żoną Gitel z domu Mahler oraz z dwoma synami i trzema córkami i ich rodzinami. (IS)

Izydor Icchak Josef Fett (1874-1933) – urodził się w Dębicy. Z zawodu kupiec, znany przedsiębiorca i producent filmowy. W 1910 wraz z Karlem Wieselem utworzył pierwsze studio filmowe w Geiselgasteig. W 1912 roku założył w swoim sklepie odzieżowym w Monachium kino na sto pięćdziesiąt miejsc. W latach 1921-1926 pracował w wiedeńskiej firmie dystrybucyjnej Hugo Engel z ramienia Münchener Lichtspiele AG. Był dyrektorem generalnym firmy Münchener Lichtspiel-Kunst i współzałożycielem monachijskiego przemysłu filmowego. Często nazywano go „jednym z kapitanów monachijskiego życia gospodarczego”. Kiedy filmy dźwiękowe stały się popularne, objął funkcję dyrektora zarządzającego w wytwórni filmów dźwiękowych Grock, gdzie zrealizował pierwsze niemieckie obrazy z dźwiękiem. Filmografia na stronie Filmportal.de (Wikipedia)

Joyce Field (1932) – urodziła się w Nowym Jorku. Jej ojcem był dębiczanin Abraham Wolf, który wyemigrował do USA w roku 1914, używając panieńskiego nazwiska matki, czyli Kornreich. Studiowała literaturę angielską i włoską oraz socjologię na Indiana University. Stała się jedną z najważniejszych działaczek pracujących na rzecz żydowskich badań genealogicznych. W latach 1996-2008 pełniła funkcję koordynatorki projektu tłumaczenia ksiąg pamięci dla JewishGen. Dzięki jej przychylności i pomocy, powstały tłumaczenia pierwszych rozdziałów Sefer Dembic na język polski. Mieszka w West Lafayette w stanie Indiana. (IS)

Yossi Gevir (1955) – urodził się w Wilmington w stanie Delaware w rodzinie wywodzącej się z dębickich Gewürzów. Studiował historię na Columbia University. Piastuje stanowisko dyrektora ds. rządowych i zewnętrznych oraz starszego asystenta przewodniczącego Instytutu Jad wa-Szem. Obecnie mieszka w Jerozolimie. (IS)

Izrael vel Józef Goldberg (1909-1991). Ostatni żydowski mieszkaniec Dębicy. Urodził się w Stobiernej w rodzinie Menachema Mendla i Chony (Ewy) z domu Wulweg (Wulwik). Miał brata Monka (Maksa) i siostrę Annę, która wyemigrowała do USA w 1921 r. Rodzina mieszkała przy ulicy Wielopolskiej. W czasie wojny został skierowany do robót przymusowych w Dębicy i w Pustkowie. Uciekł z dębickiego getta razem z matką w 1942 roku. Ukrywali się w domu u chłopa Tomasza w Wiewiórce, a następnie w lasach na południe od Dębicy. Zostali uratowani przez Armię Czerwoną w Małej. Matka wyjechała do USA w 1947 roku, brat – w 1961, jednak Izrael pozostał w Dębicy. W latach 1952-1981 był zatrudniony jako brakarz w dębickim oddziale Rzeszowskiego Przedsiębiorstwa Produkcji Leśnej Las, a potem do 1990 roku jako kontroler odbioru jakościowego dziczyzny w Dziale Produkcji Konserw Zakładów Wytwórczych CZSS Społem w Dębicy. Mieszkał w bloku przy ulicy Rzeszowskiej 10. Nie miał żony ani dzieci. Zmarł w Tarnowie i został pochowany na tamtejszym cmentarzu żydowskim. (IS)

Meir Goldman (1925) – izraelski przedsiębiorca. Urodził się w Dębicy jako syn Abrahama i Nachy z domu Hacke. Przed II wojną światową rodzina posiadała hotel i restaurację przy ulicy Kolejowej. Stracił rodzeństwo (Moszego, Esterę i Hindę) podczas masowej egzekucji w lesie Wolica w lipcu 1942 roku. Wojnę przeżył wraz z ojcem i matką w Rosji, gdzie udało im się przetrwać zsyłkę na Syberię. W roku 1946 wrócili razem do Polski. Dowiedziawszy się o tragedii swojego rodzeństwa, Meir postanowił, że nie wrócą do rodzinnego miasta. Zamieszkali w Niemczy na Dolnym Śląsku, gdzie Meir pracował jako dyrektor żydowskiego szpitala ufundowanego przez Joint. W roku 1950 wyemigrowali do Izraela. Meir utrzymywał rodzinę, pracując jako pracownik budowlany. W 1954 ożenił się z Sarą Jakubowicz. Zamieszkali w Bene Berak, a następnie w Ramat Gan. Urodziły im się dwie córki – Estera i Hinda Ajala. Meir założył fabrykę lodów, która odniosła wielki sukces. W poźniejszych latach w dębickim miejscu kaźni ufundował tablicę pamiątkową z imionami swojego rodzeństwa. Mimo podeszłego wieku, pomagał Ajali zarządzać firmą rekrutacyjną. Co roku, kiedy pozwalało mu na to zdrowie, odwiedzał Dębicę w rocznicę śmierci swoich bliskich. Jest bohaterem filmu dokumentalnego Na wieczność nie ma nic zrealizowanego przez Piotra Pochwata i Ireneusza Sochę w 2004 roku. Wieloletni przewodniczący Związku Dębiczan w Izraelu. Mieszka w Ramat Gan w Izraelu. (IS)

Natan Grünspan (1865-1942) – dębicki przemysłowiec, właściciel młyna walcowego i Pierwszej Krajowej Fabryki Taczek, Kół i Wozów zlokalizowanej na placu, gdzie obecnie mieści się targowisko Manhattan w Dębicy. W jego dawnym domu przy ulicy Krakowskiej 4 dziś działa apteka. Z żona Dworą z Mahlerów miał ośmioro dzieci: córki Ruchamę, Rechę, Bronię i Manię oraz synów Szymona, Icchaka, Jehudę i Moszego. (IS)

Yaron Klein (1971) – izraelski muzyk, arabista i nauczyciel akademicki. Wnuk Mani (Miriam) – najmłodszej córki Natana Grünspana. Klasycznie wykształcony skrzypek. Studiował również grę na arabskiej lutni ud. Zdobył tytuł doktora na wydziale filologii arabskiej w Harvard University. Uczy języka arabskiego, literatury i muzyki arabskiej oraz gry na ud w Carleton College w Northfield w stanie Minnesota (USA). Regularnie współpracuje i występuje z muzykami z Bliskiego Wschodu m.in. jako członek zespołu Amwaaj. Biogram akademicki. (IS)

Aszer Korn (1907-1991) – chazan, mistrz tradycyjnego i nowoczesnego śpiewu synagogalnego. Urodził się w Dębicy jako drugie z sześciorga dzieci Mosze Dawida Korna i Brejndel z domu Szejnfeld. Gdy miał trzy miesiące, rodzice przeprowadzili się do Wiednia. Od najmłodszych lat zdradzał talent muzyczny. Śpiewał w chórach synagogalnych – w tzw. polskiej synagodze oraz w wielkiej synagodze przy Tempelgasse. Ukończył studia kantorskie u Emanuela Frenkela i Lejbusza Millera. Począwszy od 1935 roku pracował jako kantor w gminie żydowskiej w Wiedniu. W marcu 1939 roku uciekł z ogarniętego nazizmem Wiednia i przedostał się nielegalnie do Palestyny. W latach 1939–1955 był kantorem telawiwskiej synagogi Szejrit Jakow. W 1954 roku przeniósł się do Ramat Ha-Tajasim, gdzie założył synagogę i śpiewał. W kolejnych latach sprawował urząd kantora w wielu synagogach w Izraelu, a także zagranicą. W okresie 1969–1980 regularnie przyjeżdżał na Rosz ha-Szana do Stuttgartu, gdzie śpiewał w Wielkiej Synagodze przy Hospitalstrasse. Udzielał lekcji śpiewu w swoim domu. Korn nie dokonał profesjonalnych nagrań swojego śpiewu, dlatego jego kunszt jest dziś znany tylko nielicznym. Jedyne nagrania pochodzą z domowego archiwum Korna. Joseph Malovany określił go jako jednego z najwybitniejszych chazanów i mistrzów nusach, czyli tradycyjnego sposobu śpiewania modlitw. (geoffreyshisler.com)

Icchak Laufbahn (1888-1948) – urodził się w Dębicy. Syjonista i publicysta izraelski. W 1908 dokonał alii. Początkowo pracował jako robotnik rolny, potem przystąpił do Ha-Poel ha-Cair. Był asystentem Eliezera Ben Jehudy w Jerozolimie. W 1914 zaczął redagować tygodnik „Ha-Poel ha-Cair” wraz z Josefem Aharonowiczem. W 1921 został skierowany do pracy syjonistycznej w Polsce, gdzie założył gazetę „Fołk Un Łand”. W Berlinie założył gazetę „Arbajts Fołk”. Pisał artykuły do innych gazet w jidysz, po niemiecku i po polsku. Publikował swoje eseje i artykuły w „Ha-Poel ha-Cair” przez trzydzieści lat. Był redaktorem książki Ady Fishman Ruch robotniczy w Ziemi Izraela, kilku wydań miesięcznika „Związek Robotniczy”, jak również czterech tomów Dwarim – antologii esejów Chaima Weizmanna, opublikowanych w 1934 roku. Zmarł w Tel Awiwie. Po jego śmierci opublikowano obszerny Wybór pism Icchaka Laufbahna, jak również książkę Anszej sgula („Niezwykli ludzie”). (IS)

Daniel Leibel (1891-1967) – urodził się w Dębicy. Działacz społeczno-polityczny, dziennikarz, pisarz i tłumacz. Redaktor Sefer Dembic. Jego ojciec był maskilem i należał do pierwszych zwolenników ruchu syjonistycznego w Dębicy. W 1899 roku rodzina przeniosła się do Tarnowa, gdzie Leibel uczył się w szkole powszechnej oraz chederze i bet ha-midraszu. W 1909 roku podjął naukę w piątej klasie tarnowskiego gimnazjum, jednak już rok później wyrzucono go stamtąd za „syjonizm” i „socjalizm”. Przeniósł się następnie do C.K. Państwowego Gimnazjum Cesarza Franciszka Józefa w Dębicy, gdzie w 1914 roku uzyskał świadectwo dojrzałości. Od wczesnych lat szkolnych związał się z ruchem Poalej Syjon, działając początkowo w jego organizacjach młodzieżowych. W 1910 roku zaangażował się w kampanię propagującą deklarowanie języka jidysz w spisie powszechnym w Austro-Węgrzech. Po uzyskaniu matury podjął studia prawnicze na uniwersytecie w Wiedniu, rozwijając jednocześnie swoje zainteresowania filologią i lingwistyką żydowską (napisał w tym okresie prace naukową poświęconą językowi jidysz w osiemnastowiecznej Pradze, która jednak zaginęła). W latach 1916-1918 służył w wojsku austro-węgierskim. Jako dziennikarz zadebiutował w 1917 roku w wiedeńskim „Der Jidiszer Arbeter” [Robotnik Żydowski] publikując artykuł polemizujący z koncepcjami politycznymi głoszonymi przez Natana Birnbauma. W 1919 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie objął stanowisko sekretarza redakcji, a następnie redaktora odpowiedzialnego organu Poalej Syjon „Arbeter Cajtung” [Gazeta Robotnicza]. Pisał do niej artykuły polityczne, krytykę literacką oraz szkice o żydowskiej lingwistyce. W wyniku zatrzymania przez cenzurę części artykułów odsiedział kilka miesięcy w więzieniu mokotowskim, skąd w końcu go zwolniono za wysoką kaucją zebraną przez Związek Literatów i Dziennikarzy Żydowskich (był jego aktywnym członkiem) oraz krąg przyjaciół z Tarnowa. Na początku lat 20. redagował także młodzieżowe pismo „Der Junger Kemfer” [Młody Bojownik] oraz był instruktorem na kursach nauczycielskich prowadzonych przez Centralna Żydowską Organizację Szkolną (Centrale Jidisze Szul Organizacje – CISzO), w zarządzie której przez pewien czas zasiadał. W 1923 roku opuścił Warszawę i z zamiarem wyemigrowania do Palestyny udał się do Berlina, gdzie zatrzymał się na osiem miesięcy. Alii dokonał w maju 1924 roku posługując się paszportem nansenowskim, wystawionym na fałszywe nazwisko Aleksander, które później przyjął jako swój pseudonim partyjny i literacki. Po przybyciu do Ziemi Izraela pracował przez pewien czas jako mierniczy, po czym został redaktorem naczelnym głównego organu prasowego Poalej Syjon Lewicy w Palestynie „Kol ha-Poel” [Głos Robotnika]. Podobne stanowisko pełnił w jidyszowym tygodniku „Naj Welt” [Nowy Świat], a w powstałym w 1925 r. popularnym i poczytnym dzienniku „Dawar” [Słowo], organie federacji związków zawodowych Histadrut dorabiał jako korektor i stylizator. Mimo że po przybyciu do Palestyny pisał i tworzył po hebrajsku, to należał do Związku Literatów Jidysz w Tel Awiwie oraz walczył o prawa tego języka w nowej ojczyźnie. W wyniku tej działalności stał się jednym z celów ataków zagorzałych hebraistów, a nawet został ranny w wyniku napadu zorganizowanego przez ekstremistów tego ruchu zgrupowanych w Gdud Miginej ha-Safa [Batalionie Obrońców Języka]. Działał także w Związku Dziennikarzy Hebrajskich, a w 1956 r. został członkiem-konsultantem Akademii Języka Hebrajskiego [Akademja le-Laszon ha-Iwrit]. W latach 30. Leibel powrócił do czynnego życia politycznego. Działał w partii Achdut ha-Awoda [Jedność Pracy] (powstałej ze zjednoczenia Poalej Syjon z Ha-Szomer ha-Cair), która w 1948 r. przyłączyła się do Mapam [Zjednoczonej Partii Robotniczej]. Był delegatem na dwa kongresy syjonistyczne – w Genewie (1939) i Bazylei (1946). W latach 1944-1939 zasiadał w Zgromadzeniu Reprezentantów [Asefat ha-Niwharim], czyli parlamencie społeczności żydowskiej w brytyjskim Mandacie Palestyny, a w latach 1945-1948 pełnił funkcję członka sekretariatu w Radzie Robotniczej w Tel Awiwie. W formie książkowej wydał tomik poezji w języku jidysz In grinem lompenszejn [W zielonym blasku lampy] (Warszawa 1922), a także przekłady na ten język wybranych dzieł literatury polskiej: Sędziów i Daniela Stanisława Wyspiańskiego (Richter, Warszawa 1921, Daniel, tamże 1921), Anhellego Juliusza Słowackiego (Anheli, Tel Awiw 1929), a także pierwszy akt dramatu Marii Konopnickiej Prometeusz i Syzyf (brak informacji o miejscu i czasie wydania). Mieszkał w Jerozolimie, gdzie zmarł. (Adam Kopciowski)

Zygmunt Millet – adwokat, współpracownik Leona Berensona. Urodził się w Dębicy w rodzinie Abrahama i Gusty. Dom rodziców przetrwał i mieści się przy ulicy Kolejowej pod numerem 13. Zygmunt przeprowadził się do Warszawy, gdzie zamieszkał na Placu Żelaznej Bramy 9. Został członkiem Izby Adwokackiej w Warszawie w 1933 roku. W roku 1940 zgłosił się, aby pełnić funkcję członka żydowskiej Służby Porządkowej w getcie warszawskim. Po uzyskaniu od władz niemieckich tzw. przepustki kolejowej w październiku 1941 roku pojechał na kilkudniowy urlop do Dębicy. Jako współpracownik Oneg Szabat, Millet zaczął spisywać swoje doświadczenia. Porównał sytuację ludności żydowskiej w Dębicy i Tarnowie z położeniem Żydów w warszawskim getcie. Opisał również działanie Służby Porządkowej i sądów w Warszawie. Teksty Milleta znalazły się w Podziemnym Archiwum Getta Warszawy, czyli Archiwum Ringelbluma. Odnośnik do relacji Urlop z ghetta. (IS)

Daniel Offen – syn Menachema, urodził się w Izraelu. Jest profesorem zwyczajnym w Katedrze Genetyki i Medycyny Molekularnej Szkoły Medycznej imienia Sacklerów oraz w instytucie neurobiologicznym Uniwersytetu Telawiwskiego. Studiował biologię molekularną w Instytucie Naukowym Weizmanna w Izraelu. Kontynuował edukację w Albert Einstein College of Medicine w Nowym Jorku. Przez wiele lat kierował Laboratorium Neurobiologicznym w Centrum Badań Medycznych Felsensteina na Uniwersytecie Telawiwskim. Jego praca koncentruje się na procesach śmierci komórek w chorobach neurodegeneracyjnych, szczególnie w chorobie Parkinsona i ALS. Prowadzi pionierskie prace nad rolą komórek macierzystych w zdrowiu i chorobie. Jest współzałożycielem kilku firm biotechnologicznych opracowujących terapie genowe i komórkowe w zaburzeniach neurologicznych, np. BrainStorm Cell Therapeutics. Opublikował ponad sto oryginalnych prac naukowych. Ma na swoim koncie kilka patentów. Jest członkiem Komitetu Naukowego Izraelskiego Towarzystwa Neurobiologicznego. Obecny przewodniczący Związku Dębiczan w Izraelu. (IS)

Erna vel Ester vel Ernestyna Podhorizer-Sandel (1903–1984) – urodziła się w Dębicy. Studiowała na wydziale filozoficznym i matematyczno-przyrodniczym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie w latach 1922-1927. Przed II wojną światową pracowała jako nauczycielka biologii w lwowskich szkołach średnich. Po wojnie pełniła funkcję sekretarki Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych w Warszawie. Była wieloletnim kustoszem Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie i autorką życiorysów do Słownika artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy (Ossolineum, od 1971). Żona Józefa Sandela – polskiego historyka sztuki i publicysty żydowskiego pochodzenia. Jest autorką powszechnie cytowanego przez historyków Zagłady tekstu O zagładzie Żydów w dystrykcie krakowskim, „Biuletyn ŻIH” 1959, nr 30. (IS)

Israel Preker (1948) – urodził się w Izraelu. Pracował jako inżynier w izraelskim przemyśle wysokich technologii, ale jest bardziej znany jako sommelier i promotor izraelskich win za pośrednictwem swojej strony internetowej. Pisze o winach dla kilku izraelskich czasopism winiarskich. Regularnie bierze udział w międzynarodowych konkursach winiarskich na całym świecie jako członek jury. Założył i nadal prowadzi pierwszą stronę internetową o dębickich Żydach http://www.debica-the-shtetl.com/ (IS)

Efraim Reich (1928-2018) – urodził się w Dębicy jako najmłodsze z czworga dzieci rzezaka rytualnego Chaskiela i jego żony Rozy (Rajzli). Ich dom rodzinny istnieje do dziś przy ulicy Krakowskiej 22/24. Według relacji Leokadii Mikołajków, w roku 1940 matka Efraima ubłagała doktora Aleksandra Mikołajkowa, aby przyjął Efraima na stanowisko gońca w swoim gabinecie lekarskim i tym samym uratował chłopca od pewnej śmierci w dębickim getcie. Załatwieniem potrzebnych zezwoleń zajęła się Leokadia i odtąd mały Efraim przebywał w domu Mikołajkowów, bawiąc się z ich synami i mając zapewnione godne warunki życia. Co wieczór jednak musiał wracać do rodziny do getta. W lipcu 1942 roku, na wieść o zbliżającej akcji eksterminacyjnej, państwo Mikołajkowie przemycili i ukryli w swoim garażu, a następnie na poddaszu nie tylko Efraima, ale całą jego rodzinę i krewnych – łącznie czternaście osób. Ostatnim schronieniem Reichów był drewniany dom państwa Kunyszów przy ulicy Garncarskiej. Codziennie narażając życie swojej rodziny i rozwiązując trudne problemy bytowe, Mikołajkowie jednak zdołali uratować trzynaścioro Żydów. Końcem sierpnia 1944 roku, kryjówkę opuścili: Chaskiel Reich – lat 51, jego żona Rajzla Reich – lat 45, ich dzieci: Chawa Reich-Wolf – lat 23, Rachela Reich – lat 20, Samuel Reich – lat 18 i Efraim Reich – lat 16, Jakub Wolf – lat 65, Rubin Wolf – lat 36, Rachela Horowitz-Wolf – lat 28, Alta Kohn – lat 34, Lejb Kohn – lat 6, Chaim Faust – lat 65 oraz Perla Faust – lat 61. Efraim Reich mieszkał w Nowym Jorku, został pochowany w Jerozolimie. (IS)

Rudolf Reder (1881-1977) – jedyny więzień obozu w Bełżcu, który przekazał swoją relację na jego temat. Urodził się w Dębicy jako syn Hermana (Hersza) i Fryderyki (Fejgi) z domu Jortner. Uczył się w dębickim gimnazjum. Z zawodu chemik-mydlarz. Ożenił się z Fejgą (Fanny) z domu Felsenfeld pochodzącą z Sokołowa Małopolskiego. Małżonkowie doczekali się trójki potomstwa: Borucha Rubina (Bronisława), Friedy (Zofii) oraz Marii. Około 1910 roku rodzina Rederów zamieszkała we Lwowie, gdzie Rudolf założył fabrykę mydła. W czasie II wojny światowej w nieznanych okolicznościach zginęła żona oraz mąż starszej córki Zofii – Leonard Schenker. Syn Bronisław został najprawdopodobniej zamordowany w obozie w Bełżcu. Miało to nastąpić kilka dni przed deportacją ojca w połowie sierpnia 1942 roku. Rudolf Reder został wyselekcjonowany do pracy w obozie. Uciekł w niecałe trzy miesiące po przybyciu. Przeżył dzięki pomocy Anastazji Hawrylak (Hawryluch), która pracowała dla niego przed wojną oraz Janiny (Joanny) Borkowskiej, lwowskiej restauratorki. Po wojnie zamieszkał w Krakowie. W 1949 roku zmienił nazwisko na Roman Robak i zawarł związek małżeński z Joanną Borkowską. Na początku lat 50. XX wieku wraz z żoną opuścił Polskę. Początkowo zamieszkali w Hajfie, następnie udali się do Kanady. Zmarł w Toronto w wieku 96 lat. Biogram w Wikipedii (bezlec.eu)

Józef Władysław Reiss (1879-1956) – urodził się w Dębicy. Muzykolog, leksykograf muzyczny, historyk muzyki polskiej i jej popularyzator. Przez pewien czas pisał pod pseudonimem Jan Dembina. Absolwent historii na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz muzykologii w Wiedniu. Od 1901 roku wykładał w krakowskim konserwatorium, od 1922 roku także na Uniwersytecie Jagiellońskim jako docent, a od 1945 roku jako profesor. Autor wielu prac naukowo-badawczych i podręczników dla szkół muzycznych, jak np. Melodie psalmowe Mikołaja Gomółki (1911/1912), Historia muzyki w zarysie (1920), Harmonia (1923), Henryk Wieniawski (1931), Almanach muzyczny Krakowa 1780-1914 (tom 1–2, 1939), Elementarz muzyczny (1944), Skrzypce i skrzypkowie (1955), Mała encyklopedia muzyki (1960). Pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. (Wikipedia)

Jacob „Jack” Schneps (1929-2019) – amerykański badacz doświadczalny w dziedzinie fizyki wysokich energii, profesor fizyki i nauczyciel akademicki na Tufts University. Syn Eliasa i Rose Schnepsów, którzy przeprowadzili się do Nowego Jorku z Dębicy na początku XX wieku. Jacob Schneps dorastał w Peekskill w stanie Nowy Jork, gdzie jego ojciec miał piekarnię. Strona poświęcona pamięci Jacoba Schnepsa.

Hana Svirsky (1933) – Hana Ostern. Urodziła się w Dębicy w rodzinie Jakuba Osterna – syna Izaaka – i Franki (Frajdy) Szternfeld. Przed wojną Osternowie mieszkali w Łodzi. Ojciec był profesorem przyrody w Gimnazjum imienia Marii Konopnickiej oraz w gimnazjum żydowskim. Kiedy rodzice zostali zesłani do obozu przejściowego, Hanę uratowała mieszkająca w tej samej kamienicy Polka Zofia Libich, która od tamtego czasu stała się jej drugą matką. Rodzice zdołali uciec z transportu, przedostali się do Dębicy i ukryli się w domu dziadka Izaaka. Wobec pogarszającej się sytuacji w Dębicy, Zofia wywiozła Hanę z powrotem do Łodzi, gdzie ukryła ją w swoim mieszkaniu na poddaszu. Jednak i tu nie było bezpiecznie. Kobieta zdecydowała się wrócić z dziewczynką do dębickiego getta, gdzie wciąż żył jej ojciec Jakub. We troje postanowili wyjechać z Dębicy. Dotarli do Piotrkowa Trybunalskiego. Rozpoznany przez żandarma, Jakub kazał Zofii jechać ze swoją córką do Łodzi, a sam został w Piotrkowie, gdzie później zginął. Jego żona Franka została zamordowana w Bergen-Belsen. Zofia zabrała Hanę do swojego pokoiku na poddaszu i odtąd zajmowała się nią jak własną córką. Hana mieszka dziś w Holonie w Izraelu. Patrycja Dołowy poświęciła jej rozdział książki Wrócę, gdy będziesz spała. Rozmowy z dziećmi Holocaustu (Wydawnictwo Czarne, 2019). (IS)

Aviva Weintraub – urodziła się w USA. Pochodzi z dębickich rodzin Schnecków (ze strony ojca) i Zeigerów (ze strony matki), które wyemigrowały do Stanów Zjednoczonych. Kuratorka The Jewish Museum w Nowym Jorku. Dyrektorka corocznego New York Jewish Film Festival. Współkoordynowała projekt tłumaczenia Sefer Dembic na język angielski dla JewishGen. Mieszka w Nowym Jorku. Strona The Jewish Museum (IS)

Bencyjon Widerspan (1870-1942) – urodził się w Dębicy. Członek rady miejskiej, przedsiębiorca budowlany, długoletni gabaj synagogi nowomiejskiej, jeden z założycieli szkoły hebrajskiej w Dębicy. Po zakończeniu I wojny światowej nadzorował prace remontowe w Synagodze Nowomiejskiej, wprowadzając szereg ulepszeń i samodzielnie pokrywając koszty. Zginął podczas Zagłady razem z żoną Pesią. (IS)

Dębickie rodziny

Ader

Alster

Altman

Apfelrot

Appel

April

Aschheim

Aussenberg

Badner

Balsam

Becher

Beck

Beer

Beier

Berel

Bernstein

Blaustein

Bleiweiss

Blumenkel

Borer

Bornstein

Brenner

Bronheim

Bross

Brück

Buchsbaum

Buchner

Chaim

Daar

Dembitzer (Dembicer)

Dereszewicz (Dereszowicz, Derszowicz)

Desser

Diller

Dörfler

Dreilich

Dreisiger

Ebert

Elster

Eisen

Eisler

Ejal

Epstein

Erlich

Ettinger

Fallik

Fass

Faust

Feder

Feigenbaum

Feld

Ferber

Ferziger

Fett

Fink

Fisch

Fischel

Fischler

Flamm

Flank

Fortgang

Forster

Forsteher (Vorsteher)

Fränkel (Frankel, Frenkel)

Friedman

Freiman

Frühman

Fuss

Fuchs

Ganz

Gelb

Gembiczyner

Geminder

Geschwind

Gewürz (Gewirtz)

Glantz

Gleicher

Glickman

Goldberg

Goldblat

Goldblit

Goldblum

Goldfarb

Goldfluss

Goldman

Gorlitzer

Grün (Grin)

Grünhut

Gritzman

Groder

Grünberg

Grünspan

Grzyb

Haber

Hacke

Hand

Handelsman

Hartman

Hauser

Herbst

Hertzberg

Hertzig

Herschlag

Holländer

Honig (Henig)

Horowitz

Hutner

Jachimowicz

Jakob

Jam

Jortner

Kalb

Kamf

Kanarienfogel

Kandzierzer

Kanner

Karfioł

Kehat

Kerner (Körner)

Kirschenbaum

Klagsbrun

Kleinman

Kleinmintz

Kluger

Knie

Kochan

Korngott

Kornreich

Korzennik

Krantz

Krieger

Kreiswirth

Kreinik

Kukuk

Kupfer

Kupferman

Kurtz

Labin

Landau

Langer

Last

Laub

Laufbahn

Lauterstein

Lauterhaus

Lederberger

Lefler

Leibel

Lempel

Leser

Libenheimer

Licht

Lichter

Lilienfeld

Lische

Lischner

Littman

Lustgarten

Lustman

Mahler

Manderer

Mantel

Mazel

Meir

Metzger

Miller

Millet

Mintz

Natt

Nussbaum

Neumark

Neustadt

Nichthauser

Offen

Oling

Ordower

Ostern

Padawer

Pechter

Perl

Perlmutter

Polaner

Pordes (Pardes)

Preker

Putter

Rand

Recht

Reck

Reder

Reich

Reiner

Reiss

Ringer

Roschwald

Rosen

Rosenbaum

Rosenberg

Roth

Römer (Remer)

Rubinstein

Salomon

Salpeter

Saumselig (Samselik)

Samuel

Sandhaus

Safier (Safir)

Scheer

Schachner

Scheck

Scheinfeld

Schild

Schlesinger

Schneeweiss

Schneier

Schneps

Schnur

Schrank

Schtorz (Sztorc)

Schuldenfrei

Schüss

Schwarz

Siedlisker

Siegfried

Silberman

Singer

Socher

Sommer

Sonderling

Sroka

Steinhauer

Stern

Steuer

Stieglitz

Stimmler

Stoff

Storch

Strasburg

Strauss

Sturm

Süsskind

Süssmann (Zisman)

Tager

Taub

Tafel

Tafer

Taffet

Tannenbaum vel Tennenbaum

Tewel

Thau

Trachtenberg

Treiman

Trotiner

Tuchman

Tintenfass (Dintenfass)

Ulman

Unger

Wagschal

Wallach

Wallner

Warech

Weidenbaum

Weiner

Weingarten

Weintraub

Weiser

Weisler

Weisman

Weiss

Wiederspann (Widerspan)

Wilner

Wind

Wolf

Wolfgang

Wulweg

Würtzel

Zanger

Zeiger

Zeinwald

Zeisler

Zisfeld

Zucker

Zuckenbrot

Zugehaft

Zweig

Żabner

Cmentarz

Cmentarz żydowski w Dębicy powstał w dobie masowego osadnictwa żydowskiego w mieście na przełomie XVII i XVIII wieku. Działkę obejmującą nieco ponad jeden hektar, zgodnie z prawem żydowskim, musiano kupić. Teren był zatem własnością miejscowej gminy żydowskiej. Najstarszym istniejącym dokumentem poświadczającym istnienie nekropolii jest austriacka mapa katastralna z 1849 roku. Przed drugą wojną światową cmentarz był ogrodzony murem, posiadał bramę i drewniany dom przedpogrzebowy. Na niemieckim zdjęciu wykonanym końcem 1939 roku widać ohele, czyli murowane grobowce dębickich cadyków. 

W latach 1939-1944 Niemcy rozstrzeliwali tu Żydów, a nekropolia została całkowicie zdewastowana, tracąc pierwotny układ. Macewy wykorzystano do utwardzenia ulic i placów oraz brzegów potoków, a murowane ogrodzenie, dom przedpogrzebowy i ohele rozebrano jako materiał budowlany. Większości macew nie odnaleziono do dziś. 

W 1945 roku grupa żydowskich ocaleńców zwiozła na cmentarz kilkaset zniszczonych nagrobków znalezionych w mieście. Pochowano również osoby zamordowane w czasie wojny i ekshumowane w okolicy – między innymi Rubena i Serlę Aussenbergów, Berka Flamma, Paula i Taubę Goldsteinów z córką Rózią, Heśkę Krieger z domu Fiszgrund oraz nieznaną z nazwiska Rachelę, córkę Meira. Historyk Nachman Blumental, przebywający w Dębicy w sierpniu 1948 roku, zastał powojenne nagrobki przewrócone i zanieczyszczone odchodami.

Cmentarz znacjonalizowano i zamknięto dla celów grzebalnych w 1957 roku. Przez kilkadziesiąt lat władze miasta nie robiły nic, aby uporządkować, ogrodzić i uchronić nekropolię przed zniszczeniem. Nieogrodzony i zdewastowany teren wykorzystywano jako pastwisko, ogródki działkowe, miejski szalet, ścieżkę na skróty i dziki plac zabaw. Zarastał chwastami i drzewami. Połamane macewy leżały w nieładzie jedna na drugiej od czasów wojny. Zachęcało to niektórych dębiczan do ich dalszego niszczenia i rozkradania. Miejscowy kamieniarz przerabiał je na katolickie tablice nagrobne.

Na początku lat 80. XX wieku stanem nekropolii zainteresował się Ireneusz Socha – mieszkający w pobliskim bloku. Wysyłał alarmujące listy do Związku Religijnego Wyznania Mojżeszowego w PRL i do władz miasta. Dzięki jego staraniom, w 1983 roku wokół cmentarza wzniesiono symboliczne ogrodzenie. Było ono jednak demolowane przez sąsiadów, którzy nie przestawali profanować miejsca wiecznego spoczynku dębickich Żydów. W latach 1984-1989 Socha starał się więc nadal nagłaśniać sprawę. Informował organizacje żydowskie, lokalne gazety oraz nagrywał i wykonywał na koncertach piosenki opisujące tę smutną sytuację. W grudniu 1993 roku „Gazeta Krakowska” opublikowała jego artykuł Piknik na kirkucie, poruszający temat niszczonego cmentarza.

Jak podaje Wirtualny Sztetl, w 1994 roku Fundacja Rodziny Nissenbaumów rozpoczęła starania, aby wykonać ogrodzenie w rzeczywistych granicach cmentarza, co wiązało się z likwidacją ogródków działkowych i odstąpieniem od wykonania planowanej w tym miejscu drogi. W marcu 1996 roku spisano porozumienie pomiędzy władzami miasta, delegacją rabinów ze Stanów Zjednoczonych i fundacją. Po załatwieniu wszystkich niezbędnych formalności, fundacja przystąpiła do wykonania metalowego ogrodzenia cmentarza w jego historycznych granicach – na podstawie mapy katastralnej. Ponadto, uporządkowano cały obszar, wykonano dwa lapidaria i ustawiono istniejące nagrobki lub ich kawałki. Projekt zakończyła symboliczna uroczystość duchowej odnowy cmentarza, która odbyła się 20 sierpnia 1996 roku z udziałem konsula USA, rabinów, burmistrza miasta i Zygmunta Nissenbauma – prezesa zarządu Fundacji Rodziny Nissenbaumów. 

Dziś na cmentarzu żydowskim w Dębicy znajduje się około tysiąc macew. Zdecydowana większość to nagrobki uszkodzone, niekompletne, które zostały zniszczone w czasie wojny i po niej. Wiele inskrypcji jest już nie do odczytania. Najstarsza znaleziona macewa pochodzi z 1791 roku.

Cmentarz żydowski w Dębicy jest własnością gminy miejskiej. Utrzymaniem czystości na jego terenie zajmuje się Zakład Usług Miejskich.

Brama cmentarza jest zamknięta. Wejście na cmentarz można umówić dzwoniąc wcześniej pod numer 885 589 622.

Synagoga nowomiejska

Synagogę nowomiejską w Dębicy wzniesiono w drugiej połowie XVII stulecia. Zniszczona i zamknięta w 1712 roku, została wyremontowana i otwarta na początku panowania austriackiego. Zdewastowaną w czasie I wojny światowej, odremontowano i ponownie udostępniono wiernym. Budynek – zniszczony podczas II wojny światowej – po wojnie znacjonalizowano i wykorzystywano jako magazyn zboża. Końcem lat 50. XX wieku synagogę odnowiono i zaadaptowano na halę targową. W latach 90. XX wieku obiekt poddano generalnemu remontowi i oddano Gminie Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie, która wynajmowała go pod dzialalność handlową do 2017 roku. 1 lutego 2021 roku budynek byłej synagogi nowomiejskiej w Dębicy został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa podkarpackiego.

W latach 60. XVII wieku zaczęło się masowe osadnictwo żydowskie w nowej części miasta. Synagoga Nowomiejska w Dębicy została wybudowana u schyłku XVII stulecia. Obok niej mieściły się wszystkie instytucje nowomiejskiej gminy żydowskiej: dom rabina, mykwa, cheder, rzeźnia rytualna i bejt ha-midrasz. Tak, jak w przypadku cmentarza, Żydzi musieli zapłacić za możliwość wybudowania budynków gminnych na tym terenie. 

Wystarczyło czterdzieści lat, aby społeczność żydowska zaczęła dominować liczebnie i gospodarczo w nowej części miasta. Fakt ten wykorzystał miejscowy ksiądz w sporze z właścicielem miasta o grunty, na których powstały zręby Nowej Dębicy. Na stronie Muzeum Szkolnego I Liceum Ogólnokształcącego im. Króla Władysława Jagiełły w Dębicy znajdujemy ciekawy tekst na ten temat, obnażający miejscowy antysemityzm:

Piątą część zbioru profesora Józefa Wyrobka zamyka dokument 35, którym jest pochodzący z roku 1712 dekret księcia biskupa krakowskiego Kazimierza Łubieńskiego mówiący o bożnicach w Starym i Nowym Mieście Dębicy. Przedstawiony w nim jest konflikt między ludnością polską a żydowską zamieszkującą Dębicę. Ludność polska pozostawała w mniejszości w stosunku do żydowskiej, co powodowało zajmowanie należnych polskiej ludności miejsc w środowisku. W związku z tym pleban dębicki domagał się ograniczenia działalności Żydów. Wysłannik biskupa mający zbadać tę sprawę stwierdził, że głośne praktyki religijne Żydów zagłuszają modlitwy katolików i msze święte. Żydowska synagoga i kościół parafialny usytuowane były bowiem zbyt blisko siebie. Znaleziono wyjście z sytuacji spornej poprzez zburzenie synagog i wydanie przez władze kościelne zakazu ich odbudowy. Żydzi zakazem się nie przejęli i przebudowali jeden z domów na bożnicę, oraz odbudowali jedną z synagog. W wydanym w 1712 roku dekrecie biskup Łubieński zakazał Żydom pod karą tysiąca grzywien dalszych praktyk w synagodze znajdującej się nadal w pobliżu kościoła. Biskup uwzględnił jednak potrzeby duchowe ludności żydowskiej i zezwolił na użytkowanie bożnicy, która znajdowała się dalej.

Bożnica, która znajdowała się dalej, to właśnie synagoga nowomiejska. Niedawne badanie stanu technicznego budynku potwierdziło, że na początku XVIII wieku musiało dojść do częściowego zniszczenia, a następnie remontu obiektu. Oddano go do użytku dopiero pod zaborem austriackim. Budynek jest zaznaczony na mapie katastralnej z roku 1849.

Żydowska społeczność Dębicy jednak nie cieszyła się długo spokojem. Sześćdziesiąt pięć lat później, w czasie I wojny światowej, budynek znów został zniszczony. W Sefer Dembic znajdujemy fragment na ten temat: Rosyjscy najeźdźcy urządzili w synagodze stajnię. Całe wyposażenie – pulpit do czytania Tory, ławki i święta arka – zostało spalone. [Bencyjon] Widerspan nie tylko przywrócił synagogę do pierwotnej świetności, lecz ponadto wprowadził w niej szereg ulepszeń. Dużą część kosztów pokrył z własnej kieszeni. 

Wnętrze synagogi wraz z wyposażeniem zostało spalone ponownie we wrześniu 1939 roku przez wojsko niemieckie. Po 1945 roku budynek przeznaczono na magazyn zboża, a końcem lat 50. XX wieku został odremontowany i zaadaptowany na halę targową. W czasie remontu wykorzystano materiały z rozebranej w tym czasie synagogi staromiejskiej. W latach 80. XX wieku urząd miasta zlecił wykonanie badań konserwatorskich wnętrza budynku, w czasie których odkryto oryginalne malowidła naścienne z XVIII wieku.

W latach 90. XX wieku władze miasta ponownie wyremontowały budynek synagogi nowomiejskiej i – na mocy ustawy z 20 lutego 1997 r. o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej – przekazały go Gminie Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie. Gmina nie zrezygnowała z komercyjnego przeznaczenia obiektu, wynajmując go na cele handlowe aż do jesieni 2017. Od tamtego czasu budynek jest zamknięty. W latach 2018, 2019 oraz 2022 Ireneusz Socha zorganizował w synagodze koncerty pamięci Żydów dębickich. Decyzją Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z 1 lutego 2021 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków województwa podkarpackiego.

Pomimo zniszczenia i zaniedbania obiekt zachował zewnętrzne cechy architektury synagogalnej, wyróżniające go spośród otoczenia. Listwowe obramienia ścian i półkoliście zamknięte okna są jedynymi ozdobnymi akcentami późnobarokowej budowli. Dawną salę modlitewną dzielą masywne, wieloboczne filary tworząc piętnaście pól, w tym miejsce przeznaczone na bimę. Babiniec mieścił się nad przedsionkiem i prawdopodobnie również na drewnianych galeryjkach, które nie zachowały się do dziś.

W roku 2018 Ireneusz Socha opracował koncepcję remontu i adaptacji budynku. W byłej synagodze miałoby powstać Centrum Historii i Kultury Żydów Dębickich, którego głównym celem ma być ochrona i promocja dziedzictwa kulturowego Żydów dębickich oraz działalność kulturalna i oświatowa. Placówka organizowałaby koncerty, spektakle teatralne, projekcje filmów, wystawy, pokazy multimedialne oraz wykłady. Bardzo istotną rolę pełniłyby lekcje historii regionalnej i zajęcia edukacyjne związane z historią i kulturą Żydów dębickich dla wszystkich grup wiekowych. Dobre relacje dzisiejszych mieszkańców Dębicy z potomkami żydowskich dębiczan opierałyby się na spotkaniach: poprzez bezpośrednie poznawanie się Polaków i Żydów, swobodną wymianę myśli, wzajemne poszanowanie, propagowanie postaw tolerancji i otwartości oraz dialogu międzykulturowego.

W grudniu 2023 roku miasto odkupiło budynek byłej synagogi nowomiejskiej od Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie. Władze planują przeznaczyć budynek na cele kulturalno-oświatowe. W roku 2024, pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, odbędą się badania ścian wewnętrznych budynku, które stwierdzą, w jakim stanie zachowały się oryginalne freski. Remont obiektu zacznie się w roku 2024 i potrwa co najmniej do końca 2025.

Miejsce pamięci w lesie Wolica

Wśród historyków nie ma zgodności, co do daty i liczby ofiar masowej egzekucji Żydów z dębickiego getta w lesie Wolica. Na płycie umieszczonej na pomniku widnieje data 10 lipca 1942 roku. Jednak na podstawie najnowszych badań można założyć, że do kaźni doszło jedenaście dni później – podczas pierwszej akcji eksterminacyjnej w dębickim getcie. Szacuje się, że w lesie Wolica rozstrzelano od dwustu do ponad pięciuset osób. Sądząc po liczbie więźniów dębickiego getta i rozmiarach mogiły można stwierdzić, że ofiar było znacznie więcej niż dwieście.

Ruben Siedlisker-Sarid, którego świadectwo na temat zagłady dębickich Żydów zostało włączone do Sefer Dembic, podaje:

Gestapowcy przechadzając się wśród rzędów klęczących ludzi wybrali spośród nich około stu osiemdziesięciu do dwustu osób. Esesmani umieścili ich na ciężarówkach i wywieźli na skraj lasu porastającego Łysą Górę w Dębicy-Wolicy. Całą grupę zaprowadzono do lasu, tam rozstrzelano, po czym wrzucono do zbiorowej mogiły – wykopanej przez polskich junaków. Zwieńczeniem tej strasznej zbrodni był rozkaz, aby junacy zasypali mogiłę. Miało to miejsce siódmego dnia miesiąca aw 5702 roku (21 lipca 1942 roku).

Z kolei Władysław Bartosz tak opisuje tę historię w „Echu Załogi” w 1986 roku:

Po załadowaniu samochody pod silnym konwojem kierowano ulicą Leśną do lasku wolickiego obok Łysej Góry w Dębicy. Tutaj przygotowano dół znacznych rozmiarów. Skazańcom polecono rozbierać się. Następnie schodzili do dołu po schodkach. Ofiary musiały kłaść się jedna przy drugiej. Tak oczekiwały na śmierć. Przedtem jeszcze zmuszano je do układania poprzednio zamordowanych. Strzelało kilku żandarmów, a wśród nich żandarm dębicki Robert Urban. Warstwę zamordowanych przysypywano niegaszonym wapnem, chociaż niektóre ofiary jeszcze mogły żyć. Na wapnie układano następne ofiary. W ten sposób 10 lipca 1942 roku zgładzono 574 osoby narodowości żydowskiej różnej płci i wieku.

W roku 1949 syn Natana Grünspana, Mosze Grünspan, który w Izraelu przybrał nazwisko Barnatan, ufundował tablicę i pomnik w miejscu tej masowej zbrodni. Na tablicy widnieją napisy w języku polskim i hebrajskim: Tu spoczywa około 500 ofiar żyd. zamordowanych przez zbirów hitlerowskich 10 lipca 1942 r. Cześć ich pamięci! Fundator Bar Natan – Tel Awiw.

Drugą tablicę pamiątkową ufundował Meir Goldman. Oto jej treść: Tu spoczywają razem z ofiarami zamordowanymi przez niemieckich zbirów Goldman Mosze, Goldman Ester z rodziną, Goldman Hinda. Cześć ich pamięci!

W roku 1996 Fundacja Rodziny Nissenbaumów ogrodziła teren mogiły metalowym płotem w jej rzeczywistych granicach.

Miejsce pamięci w lesie Wolica znalazło się w ewidencji miejsc pamięci narodowej Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie – odnośnik.

W czerwcu i lipcu 2022 roku grobowiec został odnowiony ze środków IPN.

Uroczystości upamiętnienia ofiar tragedii odbywają się co roku 21 lipca.

Ofiary Zagłady

Lista sporządzona na podstawie aktów zgonów Żydów w regionie dębickim 1942-1945 w zespole Urząd Metrykalny Żydowski w Dębicy (Archiwum Państwowe w Rzeszowie, sygnatura 59/882/0/-/1). Ta lista zawiera 783 nazwiska.

Nazwisko	Imię	Wiek
Ader	Fejwel	45
Allweiss	Ester	65
Allweiss	Gerszon	67
Amkraut	Pinkas	37
Amkraut	Serla	35
Amsterdam	Markus	85
Amsterdam	Tauba	81
Antwerpen	Maria Gitla	48
Apfel	Rachela	55
Appel	Jakub	69
Appel	Natalia	55
Aschheim	Chaskiel	55
Aschheim	Hena Laca	21
Aschheim	Krejndla	18
Aschheim	Majer	70
Aschheim	Rywka vel Regina	50
Aschheim	Sara	65
Baldinger	Hinda	30
Baldinger	Icchak	39
Balsam	Mendel	82
Balsam	Naftali	68
Balsam	Rachela Blima	22
Balsam	Rywka	68
Barth	Pinkas	39
Barth	Sara	73
Beer	Aron	70
Beer	Fradla	68
Berger	Chawa	55
Berger	Hersz	70
Berger	Mendel	60
Berger	Necha	37
Berger	Perla	62
Bernknopf	Breindla	42
Bernknopf	Gimpel	47
Bernknopf	Rachela (Ruchel Lea)	50
Berstein	Fyla	38
Bieder	Mozes	48
Bieder	Sara	53
Birn	Henka (Henda)	60
Birn	Minka vel Mina	70
Birn	Salomon	60
Birnbaum	Rachela	73
Bisgajer	Fejga
Bisgajer	Kalman
Blatt	Helena	66
Blau	Matys	65
Blitser	Helena	32
Blitser	Josef	35
Blumenkehl	Israel	52
Blumenkehl	Jakub	30
Blumenkehl	Mendel	58
Blumenkehl	Rachela	42
Blumenkehl	Samuel	28
Blumenkehl	Tauba	50
Bluth	Debora	24
Bochner	Abraham	41
Bochner	Abraham	45
Bochner	Gimpel	43
Bochner	Liba	70
Bochner	Regina Peja Rachela	35
Bohrer	Iser	78
Brenner	Gitla	67
Brenner	Liber	72
Buchen	Icchak	58
Buchen	Rachela	62
Chilowicz	Dawid	57
Chilowicz	Sabina	57
Daar	Rosalia	36
Den	Laja	54
Den	Lejzer	62
Den	Tauba	32
Dereszewicz	Bejla	80
Dereszewicz	Szejndla	40
Desser	Mozes	76
Desser	Szejndla	35
Dembitzer (Dębicer)	Rywka	42
Dintenfass	Abraham	40
Dintenfass	Anna	40
Dintenfass	Julian (Joel)	38
Dintenfass	Rondla (Rondel)	35
Dörfler	Hena	60
Drucker	Gitla	46
Drucker	Israel	50
Drucker	Mendel	18
Drucker	Rachela	14
Drucker	Regina	22
Drucker	Rejzla	21
Dunkelblau	Szprynca	68
Einspruch	Estera	40
Einspruch	Mozes	46
Einspruch	Regina	40
Eisen	Róża	42
Eisen	Szmaja	46
Emmer	Szaja	52
Ende	Sara	35
Epstein	Adela	30
Epstein	Blima	55
Epstein	Fejga	36
Epstein	Israel	49
Epstein	Ita	34
Epstein	Jakub	61
Epstein	Mendel	65
Epstein	Róża	55
Epstein	Salomon	63
Epstein	Tyla (Fyla)	60
Epstein	Wolf	48
Fajg	Abraham	65
Fajg	Hinda	60
Fallik	Eliasz	58
Fallik	Helena	57
Fass	Chana Dwora	60
Fass	Lejb	60
Faust	Josef	42
Faust	Mindla	40
Feigenbaum	Chiel	47
Feigenbaum	Gitla	72
Feigenbaum	Hersz	72
Feigenbaum	Josef	50
Feilbogen	Rywka	49
Feit	Laja	39
Ferber	Gołda	72
Fertig	Lea Gołda	52
Fink	Estera	32
Fisch	Eliasz	47
Fisch	Henia	37
Fisch	Salomon	55
Fisch	Sara	42
Fisch	Sara	48
Fischman	Zofia	55
Flam	Aron	58
Flam	Estera Debora	60
Flam	Lejzer Szyja	64
Flam	Mechel	68
Flam	Naftali	60
Fleischer	Szejndla	60
Freiberger	Israel	50
Friehman	Abraham	34
Friehman	Chana	34
Frim	Fejga	45
Garten	Abraham	43
Garten	Abraham	87
Garten	Aron	47
Garten	Gitla	70
Garten	Icchak	50
Garten	Małka	44
Gelb	Berl	63
Gelb	Sara Rywka	65
Gelb	Tauba	38
Gelb	Tauba	42
Geldzähler	Sara	70
Geminder	Menasze	75
Geminder	Pesla	42
Geminder	Sara	75
Gewürz	Jonas	50
Gewürz	Małka Hena	44
Giser	Cecylia	60
Giser	Debora
Gleicher	Abraham	21
Gleicher	Debora	22
Gleicher	Mozes	52
Gleicher	Sara	18
Glückman	Abraham	70
Glückman	Sara	42
Glückman	Tauba	74
Goldberg	Bejla	37
Goldberg	Ewa	52
Goldberg	Fewel (Tewel)	32
Goldberg	Hinda	32
Goldberg	Jochweta	40
Goldberg	Leon	35
Goldberg	Mozes	55
Goldberg	Nuchym	29
Goldberg-Rek	Elka	25
Goldfaden	Icchak Mejer	60
Goldfarb	Aron	65
Goldfarb	Fejga	38
Goldfarb	Fryda	40
Goldfarb	Gitla	45
Goldman	Ksyl	60
Goldman	Sosia	68
Goldner	Riwka	34
Goldstein	Fiszel	35
Goldstein	Pejsech	49
Goldstein	Sara	75
Gotlieb	Salomon	45
Grabschrift	Benjamin	39
Graff	Fiszel	45
Graff	Gitla	40
Graff	Israel	60
Graff	Laja	25
Graff	Lejb	70
Graff	Lejzor	39
Graff	Rywka	38
Graff	Samuel	55
Gralitzer	Abraham	51
Gralitzer	Gołda	80
Gralitzer	Pepina (Pepka)	30
Gross	Bejla	7
Gross	Estera	11
Gross	Gisela	6
Gross	Joel	39
Gross	Lazar Chaim	15
Gross	Mojżesz Dawid	40
Gross	Sara Frejda	40
Gross	Symcha	23
Gruber	Dora	35
Gruber	Ichel	48
Gruber	Laja	45
Grünberg	Berysz	48
Grünberg	Herman	42
Grünberg	Naftali	45
Grünbergier	Mariem	60
Grünbergier	Rubin (Roman)	66
Grünbergier	Wolf	40
Grünhut	Fryda	12
Grünhut	Genendla	48
Grünspan	Abraham	62
Grünspan	Chana	38
Grünspan	Debora	75
Grünspan	Elka	3
Grünspan	Gitla	12
Grünspan	Gołda	5
Grünspan	Hersz	16
Grünspan	Icchak	44
Grünspan	Natan	80
Grünspan	Szymon	46
Grünstein	Dresel	56
Grünstein	Fejga Lea	27
Guttenberg	Mindla	60
Haber	Małka	86
Haber	Naftali	62
Haber	Sara	60
Haber	Szejndla	50
Haber	Zysman	21
Habler	Icchak	63
Habler	Matla	70
Habler	Sara	40
Habler	Wolf	42
Hacke	Efraim	84
Hacke	Gusta	84
Hacke	Henia	51
Hacke	Naftali	59
Hauser	Chaja	43
Hauser	Iser	44
Hauser	Matla	33
Hauser	Rachela	73
Herman	Frejda	70
Hirsch	Hersz	68
Höfner	Fejga	40
Höfner	Wolf Majer	45
Holländer	Bernard	72
Holländer	Israel	62
Holländer	Leon	34
Holländer	Perla	28
Holländer	Serla	40
Holzer	Rachela	45
Holzer	Salomon	43
Holzer	Sara	70
Hönig	Chaja	45
Hönig	Gołda	43
Hönig	Jakub	73
Hornung	Adela	75
Hornung	Perla	50
Horowitz	Hersz Mejlech	44
Horowitz	Hinda	44
Hutterer	Bernard	36
Hutterer	Henia	34
Hüttner	Erna	40
Hüttner	Salomon	42
Jachimowicz	Berta	23
Jachimowicz	Gimpel	29
Jachimowicz	Majer	50
Jachimowicz	Natan	20
Jachimowicz	Rejzla	25
Jachimowicz	Tema	55
Jachimowicz-Berger		48
Jam	Chaskiel
Jam	Mendel	64
Jochnowicz	Bejla	24
Jochnowicz	Berel	78
Jochnowicz	Eliasz	46
Jochnowicz	Hendla	23
Jochnowicz	Hendla	21
Jochnowicz	Hendla	19
Jochnowicz	Hendla	23
Jochnowicz	Hersz	29
Jochnowicz	Hersz	29
Jochnowicz	Ita	23
Jochnowicz	Itla Perla	45
Jochnowicz	Jakub	27
Jochnowicz	Jakub	26
Jochnowicz	Jakub	28
Jochnowicz	Mala	27
Jochnowicz	Menasze	55
Jochnowicz	Mendel	24
Jochnowicz	Perec	54
Jochnowicz	Rachela	53
Jochnowicz	Rachela	53
Jochnowicz	Rachela	48
Jochnowicz	Sara	17
Jochnowicz	Wolf	48
Kalb	Aron Mojżesz	35
Kalb	Szaja Mendel	40
Kampf	Markus Josef	32
Kampf	Nusyn	30
Kampf	Samuel	35
Kanarek	Josef	49
Kanarek	Małka	50
Kanarek	Michalina	39
Kanarek	Salomon	49
Karpf	Amalia	54
Karpf	Mozes	59
Keitelman	Estera	67
Keitelman	Lazar	70
Kestenbaum	Bejla	39
Kestenbaum	Ita	56
Kestenbaum	Kelman	40
Kestenbaum	Ksyl	70
Kestenbaum	Pejsech	45
Kestenbaum	Sara	44
Kirsch	Blima	54
Kirsch	Chaim	38
Kirsch	Estera	75
Kirsch	Herman	50
Kirsch	Herman	48
Kirsch	Israel Zimel	42
Kirsch	Lejzor	58
Kirsch	Mozes	62
Kirsch	Rachela	25
Kirschenbaum	Abraham Jakub	48
Kirschenbaum	Serla	48
Kleinman	Cerla	44
Kleinman	Chaja Szejwa	57
Kleinman	Don	45
Kleinman	Hersz	62
Kleinman	Leja	44
Kleinman	Lejb	15
Kleinman	Rachela	22
Knie	Aron	52
Knie	Jetty	57
Knie	Szaja
Knoblauch	Josef	46
Kohn	Salomon	36
Komito	Tauba	62
Königsberg	Mejlech	45
Körber	Abraham Markus	33
Körber	Cerla	57
Körber	Chewet	34
Körber	Marjem	22
Körber	Rachela	30
Körber	Rywka	20
Kornblüth	Chana
Kornblüth	Debora	63
Kornblüth	Efraim	64
Kornblüth	Laja	60
Kornblüth	Laja	34
Kornreich	Josef	36
Kraus	Jakub	45
Kraut	Sara	55
Krieger	Amalia	78
Krieger	Aron Naftali	78
Krieger	Gedalje Wolf	58
Krieger	Serka	57
Królik	Josef	70
Królik-Blitzer	Hersz	46
Królik-Blitzer	Rojza	28
Królik-Blitzer	Sara	30
Królik-Blitzer	Sosia	36
Kurz	Chaja	85
Kurz	Pesla	50
Kurz	Rubin	55
Lambik	Chana	45
Lambik	Fiszel	12
Lambik	Menasze	48
Lambik	Mozes	8
Lambik	Wolf	17
Langer	Hena Cywia	42
Lehrman	Abraham	49
Lehrman	Chaim	40
Lehrman	Fryda	32
Lehrman	Małka	42
Lehrman	Markus	65
Leiman	Abraham	38
Leiman	Chaim	54
Leiman	Chaja	43
Leiman	Dwojra	36
Leiman	Hersz	48
Leiman	Małka	40
Leiman	Serla	50
Leipzig	Nathan	72
Leipzig	Szprynca	72
Leipzig-Spitz	Pinkas	38
Lejbel	Bejla	75
Lejbel	Mendel	50
Lerman	Dawid Lewi	55
Lerman	Ejga	50
Lichtblau	Sala	35
Lichtblau	Szejndla	60
Lichtig	Lejzor	39
Lichtig	Mechel	62
Lichtig	Stefania	52
Lichtman	Chaim	5
Lichtman	Chawa	41
Lichtman	Chawa	41
Lichtman	Hinda	31
Lichtman	Juda	80
Lichtman	Rachela	10
Lichtman	Rachela	8
Lichtman	Zysze	54
Liegenbrauch	Chania	36
Liemann	Henryka	43
Liemann	Regina	34
Linzer	Lea	50
List	Josef	40
List	Salomon	87
Löw	Josef	40
Löw	Lejb	80
Löw	Majer	40
Löw	Necha	38
Löw	Tema	35
Mahrer	Regina	55
Mandel	Aron	59
Mandel	Chuma	55
Mansdorf	Nuchym	40
Mansdorf	Regina	35
Mantel	Don	53
Mantel	Rywka	50
Maurer	Blima	52
Maurer	Chaim	29
Maurer	Fryda	40
Maurer	Icchak Dawid	37
Maurer	Krejndla	45
Maurer	Markus	70
Maurer	Mozes	45
Maurer	Mozes	24
Maurer	Salomon	54
Mehr	Aron	45
Mehr	Gołda	50
Mehr	Irena	38
Mendelsohn	Alter	42
Mendelsohn	Lola	40
Mendelsohn	Mendel	50
Mendelsohn	Pinkas	17
Mendelsohn	Rozalia	49
Mendelsohn	Selman	18
Mendelsohn	Syma	50
Mitteldorf	Chana	78
Mitteldorf	Samuel	78
Mohrer	Perla	38
Mühlbauer	Ita	62
Mühlbauer	Mendel	39
Mühlbauer	Mozes	65
Mühlbauer	Sima	35
Mühlbauer-Schnall	Estera	6
Mühlbauer-Schnall	Ewa	8
Mühlbauer-Schnall	Gizela	25
Mühlbauer-Schnall	Majer	33
Mühlbauer-Schnall	Ozjasz	24
Mühlbauer-Schnall	Regina	29
Muschel	Hersz	34
Muschel	Sala	32
Muschlowa z d. Feit	Laja Brucha	45
Norbenfeld	Maria	15
Norbenfeld	Michał	20
Norbenfeld	Psachje	17
Norbenfeld	Rachela	12
Ostro	Małka	50
Pacher	Aron	55
Pacher	Hersz	44
Pacher	Hersz	82
Pacher	Hinda	38
Pacher	Mendel	42
Parieser	Lejb	78
Pariser	Erna	50
Peller	Abraham	55
Peller	Chaim	45
Peller	Mendel	40
Penczer	Rejzla	65
Pinkas	Gołda	13
Pinkas	Joachim	21
Pinkas	Tauba	25
Polaner	Israel	62
Polaner	Salomon	55
Pomeranz	Chawa vel Ewa	31
Prekier	Chaja	55
Putter	Berta	10
Putter	Lea	36
Putter	Lewi	10
Putter	Maria	41
Putter	Mozes	8
Ratz	Szprynca Dwojra	48
Ratz	Szymon	50
Rawner	Chana	30
Rebhun	Markus	87
Recht	Szulim	45
Redel	Juda	52
Redel	Lejzer	49
Reder	Rosa Fejga	45
Reh z d. Schrank	Maria	62
Reich	Anna	25
Reich	Lea	52
Reich	Regina	28
Reiss	Berta	32
Reiss	Israel	66
Reiter	Rywka	57
Riemer	Bejla	80
Römer-Jochnowicz	Selman	35
Rosenbaum	Blima	84
Rosenbaum	Mina	39
Rosenbaum	Paja Regina	40
Rosenbaum	Rachela	38
Rosenhau	Joel	68
Rosenhau	Lejzer Chaim	35
Rosenhau	Markus	62
Rosenhau	Markus Dawid	28
Rosenhau	Mendel	68
Rosenhau	Szymon	32
Rosner	Ita	60
Rosner	Pinkas	80
Roth	Chaja	73
Roth	Moritz (Mozes)	70
Roth	Sabina	39
Roth	Selig	66
Rothmann	Hersz	43
Rothmann	Necha	55
Rubel	Chaim	52
Rubel	Chaja	50
Rubel	Fejga	55
Rubel	Gołda	30
Rubel	Mariem	35
Rubel	Mindla	45
Rubel	Mirla	40
Rubel	Rejzla	70
Rubel	Rojza	27
Rudner	Chaja	58
Rudner	Juda Lejb	64
Rudner	Saul	37
Safier	Estera	81
Samuel	Fewel	35
Sandhaus	Estera	71
Sandhaus	Israel	50
Sandhaus	Manfred	19
Sandhaus	Recha	48
Sandhaus	Rozalia	36
Sandhaus	Rut	23
Schaja	Lejb	36
Scherman	Chaim	70
Schiff	Chana	38
Schiff	Samuel	40
Schmaja	Chaskiel	35
Schmaja	Hudesa	33
Schmaja	Lejbisz	42
Schmaja	Rywka	45
Schmaja	Salomon	44
Schmaja	Zachariasz	56
Schmidt	Chaim	38
Schmidt	Cywia	69
Schmidt	Jakub	34
Schmidt	Mojżesz	41
Schmidt	Salomon	69
Schnall	Dawid	64
Schnall	Henryka	30
Schnall	Maria	50
Schönwetter	Dawid	75
Schönwetter	Israel	46
Schönwetter	Rozalia	59
Schönwetter	Rywka	60
Schönwetter	Szulim	68
Schuman	Fejga	55
Schuman	Hena	48
Schuman	Icchak	56
Schuss	Fejga	29
Schuss	Fejwel	59
Schuss	Hinda	63
Schuss	Mendel	64
Schuss	Sabina	55
Schuss	Tauba	31
Schüssel	Aron	74
Schüssel	Ciwal vel Celina	36
Schüssel	Ernestyna	38
Schüssel	Ewelina vel Chawa	72
Schüssel	Lejb vel Leon	50
Schüssel	Roman	42
Schwalb-Zuckerbrodt	Mozes	47
Schwarz	Małka	50
Schwarz	Sabina	60
Seeger	Chaja	41
Seeger	Chawa	40
Seeger	Izaak Lejb	64
Seeger	Laja	46
Seeger	Serla	42
Seewald	Jakub	45
Seewald	Mindel	32
Seiden	Berta	58
Seifert	Hencze	39
Seiler	Bencyjon	13
Seiler	Blima	10
Seiler	Icchak	52
Seiler	Regina	40
Semel	Estera Małka	60
Siegfried	Abraham	40
Siegfried	Abraham	70
Siegfried	Abraham	32
Siegfried	Chaim	68
Siegfried	Fiszel	39
Siegfried	Gitla	73
Siegfried	Icchak	30
Siegfried	Jakub	38
Siegfried	Jenta	64
Siegfried	Nusen	57
Siegfried	Regina	45
Siegfried	Regina	34
Siegfried	Rosalia	25
Siegfried	Sara	52
Siegfried	Szymon	82
Silber	Abraham	35
Silber	Bernard	38
Silber	Chaim	65
Silber	Fejga	62
Silber	Markus	60
Silber	Mendel	22
Silber	Sara Maria	43
Silber	Tauba	25
Silberman	Brucha	55
Silberman	Gitla	65
Silberman	Josef	67
Silberman	Mania	33
Silberman	Samuel Ejsig	78
Silberman	Szaja	35
Sommer	Cypora	60
Sommer	Pinkas	45
Sommer-Flam	Abraham	58
Sperber	Chaja Sara	50
Sperber	Chaja Sara	50
Sperber	Hinda	60
Spett	Mania	65
Spett	Rozalia	50
Spett	Salomon	35
Spira	Chana	40
Spira	Genowefa	42
Spira	Lezer	45
Spira	Samuel	70
Spira	Samuel	50
Sroka	Brejndla	40
Sroka	Josef	42
Stadtfeld	Henia	30
Stang	Ida	38
Stang	Ita	37
Stein	Abraham	36
Stein	Mendel	52
Stein	Natan	80
Steinhorn	Frymeta	28
Steinhorn	Josef	51
Steinhorn	Lazar	44
Steinhorn	Mirla	40
Steinhorn	Nusen	43
Steinhorn	Raca	40
Steinhorn	Salomon	80
Stieglitz	Anna	62
Stieglitz	Majer	65
Storch	Hana	43
Storch	Lejb	45
Storch	Miriam
Storch	Rubin
Sturm	Berta	43
Sturm	Brejndla	47
Sturm	Doba	60
Sturm	Gitla	70
Sturm	Ida	40
Sturm	Israel	45
Sturm	Juda	72
Sturm	Laja	50
Sturm	Maria	65
Sturm	Szymon	60
Światowy	Juda	37
Światowy	Tauba	34
Taffel	Bejla vel Berta	32
Tannenbaum	Abraham	33
Tannenbaum	Berl	70
Tannenbaum	Chana	70
Tannenbaum	Gitla	50
Tannenbaum	Jakub	41
Tannenbaum	Lea	74
Tannenbaum	Mozes	22
Tannenbaum	Natan	54
Tannenbaum	Ozjasz Berl	50
Tannenbaum	Sara	30
Tannenbaum	Sara	36
Taub	Mojżesz	44
Tauber	Dawid	30
Tauber	Mozes	28
Tauber	Sara	50
Teitelbaum	Cyla	32
Teitelbaum	Gitla	65
Teitelbaum	Icchak Mejer	70
Teitelbaum	Josef Dawid	70
Teitelbaum	Juda	70
Tewel	Helena	48
Tewel	Henryk	50
Thau	Abraham	36
Thau	Natan	52
Thau	Natan	42
Thau	Szyfra	58
Tieder	Małka	50
Treibisch	Gołda Estera	65
Trenczer	Etta	35
Tuchner	Chaja	65
Türk	Abraham	66
Türk	Hadasa	30
Türk	Hendla	60
Türk	Mozes	62
Türk	Rafael	30
Türk	Sara Bejla	62
Ulbrycht	Laja	50
Ulbrycht	Michał	50
Verständig	Kalman	72
Wachtel	Anna	62
Wachtel	Rachela
Wachtel	Salomon	50
Wachtel	Syma	68
Wagschal	Mirla	38
Walter	Chaja	68
Walter	Chaja	50
Walter	Ozjasz Hersz	70
Wasserstrum	Genowefa	35
Wasserstrum	Josef	71
Wasserstrum	Kiwa	40
Wasserstrum	Zygmunt	30
Wein	Cyper	50
Wein	Wolf	50
Weinstock	Chana Rywka	42
Weinstock	Icchak	48
Weintraub	Fajga	65
Weiser	Blima Necha	17
Weiser	Cerla	80
Weiser	Chaim	43
Weiser	Mozes	62
Weiser	Paulina	38
Weiser	Perla Szejndla	35
Weiser	Rywka	58
Weisler	Fejga	52
Weisler	Salomon	70
Weissel	Mozes	55
Weissman	Mozes	53
Weissman	Pinia	49
Weitz	Jakub	50
Weitz	Tyla	40
Wiener	Mina	42
Wilner	Feiwel	62
Wilner	Simon	48
Wind	Hinda	38
Wind-Scheck	Aron	31
Wind-Scheck	Chaim	21
Wind-Scheck	Hersz	25
Wind-Scheck	Josef	23
Wolf	Ita	33
Wolf	Naftali	38
Wolf	Sara	65
Wolf	Sara Rachela	40
Wollner	Małka Sara	75
Wołek	Małka vel Maria	45
Wołek	Nechemia	59
Wurzel	Aba	62
Wurzel	Dawid	59
Wurzel	Lejb	58
Wurzel	Szymon	74
Zeisel	Baruch	57
Zeisel	Dora	53
Zeisel	Gedalje	27
Zeisel	Jakub	22
Zeisel	Sala	31
Zeller	Frejda	48
Zigler	Chaja	55
Zigler	Mozes	36
Zigler	Necha	32
Zinger	Abraham	32
Zinger	Berl	23
Zinger	Estera	30
Zinger	Maria	17
Zinger	Rachela	24
Zinger	Symcha	19
Zweig	Dawid Ber	52
Zweig	Estera	48

Lista Ofiar zawarta w Sefer Dembic zawiera 1799 nazwisk. Ponadto, przy większości nazwisk dodano uwagi „z żoną”, „z mężem i córką”, „z rodziną”, „z dziećmi” itp. Zatem prawdziwa liczba Ofiar jest znacznie wyższa.